Wigilia rozpoczyna trwający aż do Trzech Króli (6 stycznia) okres świąteczny, nazywany często godami.

Ścisły post

Zwyczaj ten przejęły niektóre rodziny ewangelickie za Kościołem katolickim, który swym wiernym w Polsce nakazywał jeszcze do niedawna w Wigilię post ścisły. Jak nakazuje tradycja, pości się przez cały dzień, aż do wieczerzy wigilijnej. Gdy na niebie zapali się pierwsza gwiazda „na pamiątkę gwiazdy betlejemskiej” można rozpocząć Wigilię.
Zanim jednak rodzina zasiądzie za stołem, należy odczytać fragment Ewangelii (np. wg. św. Łukasza) o narodzeniu Jezusa. W tej podniosłej atmosferze wszyscy

łamią się opłatkiem

życząc sobie nawzajem wszelkiej pomyślności. Katolicy widzą w opłatku pozostałość tzw. eulogii starochrześcijańskich, czyli chleba ofiarnego, który składano na ołtarzu jako dar. Część chleba konsekrowano i rozdawano wiernym jako komunię św., resztę poświęcano po mszy i rozdawano chorym zamiast eucharystii.
Opłatki były zawsze wypiekane na plebaniach i w klasztorach, a później roznoszone po domach. Przygotowywano także specjalne, różowe opłatki dla zwierząt, którymi gospodarze „łamali się” ze swą trzódką.
Polska jest jedynym krajem na świecie, w którym obyczaj dzielenia się opłatkiem przetrwał do dziś.

Wieczerza wigilijna

ma charakter ściśle rodzinny. Jednak obyczaj nakazuje zaprosić też osoby samotne. Jeśli nie uda nam się zaprosić kogoś spoza kręgu najbliższych, na stole pozostawiamy zawsze dodatkowe nakrycie dla niespodziewanego gościa. Niektórzy stawiają obok pustego nakrycia świecę Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom, aby była ona znakiem życzliwości, zarówno w kręgu rodzinnym, jak i wobec ludzi, których w świąteczny krąg tą świecą wpisują.
Postna Wieczerza była specjalnie przygotowana. Dawniej na Mazowszu zwano ją „pośnikiem lub ucztą pośną”. Na stole pod białym obrusem kładziono poświęcone siano, które miało przypominać ubóstwo groty betlejemskiej i żłób, w którym Maria złożyła Jezusa po narodzeniu. Jak podają źródła, zwyczaj ten wprowadził św. Franciszek z Asyżu, organizując pierwsze jasełka.
W Wigilię na stole pojawiają się tradycyjne potrawy. W Polsce ich ilość była różna. Na stole chłopskim pojawiało się siedem dań, na szlacheckim - dziewięć, a na pańskim - jedenaście. Dzisiaj spożywa się dwanaście potraw.
Zestaw dań zależy od lokalnych i rodzinnych tradycji. Najczęściej powtarzają się: zupa rybna, migdałowa, albo piwna, barszcz czerwony z uszkami, dania rybne - kap na szaro, szczupak po żydowsku, śledź marynowany, groch z kapustą, grzyby, kluski z makiem lub łamańcami, kutia (pszenica z mlekiem i miodem, rodzynkami i orzechami) i tort makowy. Trzeba spróbować wszystkich podanych na stół specjałów, bo - jak mówi ludowe porzekadło - ilu potraw się nie skosztuje, tyle przyjemności w ciągu roku może człowieka ominąć.
Ale do Wigilii przygotowywano specjalnie nie tylko stół. Jeszcze do dziś na wielu wsiach nie siada się do stołu jeśli w kącie pokoju nie stoi

snop zboża.

Ma on - podobnie jak siano pod obrusem - przypominać o miejscu urodzenia Chrystusa: Betlejem. Nazwa tej miejscowości oznacza po polsku „dom chleba”.

Ewa Jóźwiak